De Rijmbijbel van Jacob van Maerlant is een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van de Nederlandstalige cultuur. Hoewel de oude Nederlandse zin – ‘hebban olla vogala’ – vermoedelijk uit de elfde eeuw stamt, bloeit het Middelnederlands pas in de dertiende eeuw op, met Jacob van Maerlant (ca. 1230 – ca. 1300) als een van de belangrijkste auteurs. Hij maakt de eerste berijmde Bijbelse vertelling in de Nederlandse volkstaal. De Rijmbijbel is een van de absolute topstukken uit de collectie van Huis van het boek.
“Dit handschrift uit 1332 is bijzonder, omdat het rijkelijk voorzien is van miniaturen, waaronder een paginagrote van het beleg van Jeruzalem. Deze is door de maker Michiel van der Borch gesigneerd en gedateerd. Een ongebruikelijke handeling voor een Middeleeuwse kunstenaar en voor zover bekend is Van der Borch de eerste Nederlandse schilder die dat doet. Daarmee is deze Rijmbijbel het oudst gedateerde en gesigneerde Nederlandse geschilderde kunstwerk.”
Jacob van Maerlant, een Vlaamse dichter die aanvankelijk ridderromans schreef, voltooide de Rijmbijbel in 1271. In dit boek, dat een vrije bewerking is van de Historia Scholastica uit 1178 van Petrus Comestor, zette Van Maerlant bijbelse geschiedenis op rijm.
Bijzonder was dat Van Maerlant dat in zijn landstaal deed, het Middelnederlands. Boeken werden in het Latijn geschreven, een taal die de lagere adel en de opkomende burgerij niet goed beheersten. De literatuur in de volkstaal was tot dan toe voornamelijk mondeling overgedragen.
Wij zouden de Rijmbijbel nu een bestseller noemen, maar in een tijd dat boeken met de hand werden geschreven en verlucht, verliep de productie natuurlijk langzaam. Er viel dan ook heel wat over te schrijven: ruim 27.000 verzen voor het eerste stuk, en bijna 8.000 voor het tweede.
Er zijn, uit de 13de tot de 15de eeuw, vijftien volledige manuscripten van de Rijmbijbel bekend, het vroegste van omstreeks 1285. Daarnaast zijn er fragmenten van allerlei andere exemplaren bewaard.
Je kon indertijd bij de kopiisten een eenvoudig uitgevoerd, snel geschreven en ongeïllustreerd exemplaar bestellen, of een zorgvuldig gekalligrafeerd en geïllustreerd exemplaar, dat uiteraard veel duurder was. Van de vijftien volledige manuscripten zijn er zes zonder verluchting, bevatten er zeven enkele miniaturen en zijn er twee voorzien van een min of meer doorlopende illustratie.
Huis van het boek bezit één van die ‘rijke’ exemplaren, een Rijmbijbel die in 1332 schitterend werd verlucht door Michiel van der Borch. Het is het vroegste gesigneerde en gedateerde verluchte handschrift uit de Noordelijke Nederlanden.
