Miniatuurboeken
Mensen die voor het eerst een miniatuurboekje zien, zijn vaak gefascineerd – maar hebben ook vragen. Wat zijn dit voor boekjes, waar dienen ze voor, wie maakt ze? Miniatuurboeken zijn boeken van maximaal 76,2 millimeter hoog. Toch kunnen ze meestal gelezen worden zonder een vergrootglas te hoeven gebruiken. Eigenlijk zijn miniboekjes net zo oud als het geschreven woord. Al rond 2000 voor de gangbare jaartelling worden in het oude Mesopotamië (het huidige Irak) mini-kleitabletten met spijkerschrift beschreven.
Huis van het boek bewaart ruim tweeduizend miniatuurboekjes. Ruim 170 hiervan zijn afkomstig uit de verzameling van Abraham en Alice Horodisch – bekende namen op dit gebied. Een topstuk is Bloemhofje van C. van Lange, dat in 1673 te Middelburg is gedrukt. Twee eeuwen lang heeft dit bekend gestaan als het kleinste boekje ter wereld. Het is niet groter dan een vingernagel, telt 24 bedrukte pagina’s, is gebonden in verguld rood marokijn en voorzien van een filigreingouden slotje.
Hoogtepunt: Thurkow bibliotheek
Het hoogtepunt van de collectie miniboekjes van het museum wordt gevormd door de zogenaamde ‘Bibliotheca Thurkowiana Minor’, een miniatuurbibliotheek met daarin 1515 boekjes. Daarmee is dit de grootste collectie miniatuurboeken in Nederland. De bibliotheek is afkomstig uit het huis van het echtpaar Guus en Luce Thurkow uit Den Bosch, allebei amateur boekbinder.
In de vroege jaren ‘80 besluiten zij tijdens een etentje met de bevriende grafisch kunstenaar Johan de Zoete om een miniboekje in oplage te gaan maken. De Zoete neemt het drukken op zich, de Thurkows binden de boeken. Dit eerste boekje is Two Poems van Edgar Allan Poe, met zelfs een kopergravure, oplage 100. Het boekje is in no time uitverkocht. In 1984 begint het echtpaar een uitgeverij en antiquariaat in miniatuurboeken, ‘the Catharijne Press’. Uiteindelijk produceren ze negentien boekjes in oplage.
Eind jaren ‘90 besluiten Guus en Luce nog een laatste droom in vervulling te laten gaan: een eigen miniatuurbibliotheek. Deze wordt in 2000 opgeleverd. Het bestaat uit twee etages, met twintig boekenkasten met elk zes planken. Het is ingericht met een aard- en een hemelglobe, een werktafel en stoel voor de bibliothecaris, een boekentrap en een standbeeld van Don Quichot, de beschermheer van de bibliotheek. Na de dood van Guus Thurkow in 2011 wordt de bibliotheek opgesteld in Huis van het boek.
Hoogtepunt: Miniboekje met 48 wonderen
Dit miniatuurhandschriftje is rond 1540 gemaakt in Italië, waarschijnlijk in de buurt van Padua. Het bevat beschrijvingen van wonderen die zouden hebben plaatsgevonden bij het graf van de pelgrim Antonio Manzoni (overleden in 1267). De bronteksten waar de inhoud van het boekje op is gebaseerd, worden nog steeds bewaard in het archief van Padua. Het boekje komt in de collectie van Huis van het Boek terecht via de verzamelingen van Abraham Horodisch. Met een afmeting van 27 bij 21 millimeter mag het boekje terecht een miniatuurhandschrift genoemd worden, maar het sobere uiterlijk maakt het een bijzonder object in zijn soort. De meeste miniatuurboekjes zijn gemaakt om de kennis en kunde van de maker te benadrukken. Die uitgaven zijn vaak rijk geïllustreerd en kunnen beschouwd worden als kleine kunstwerkjes. Het zou daarom kunnen dat dit exemplaar een zeer persoonlijk bezit is geweest van iemand, die het wellicht als amulet heeft gedragen. Er zijn echter geen sporen bewaard gebleven, zoals een ketting of buidel, die deze theorie kunnen onderschrijven.
Het mogelijke amuletgebruik wordt wel aannemelijk als we naar de inhoud van het boekje kijken. De wonderen die erin staan, vaak beschrijvingen van spontane genezingen bij het graf van de pelgrim, wijzen op een mogelijk bijgeloof in een genezende bescherming van het handschrift. Het kleine formaat maakt het daarnaast heel geschikt om dicht tegen het lichaam te dragen.
Tekst door Lonneke van der Ark, boekwetenschapper
Miracoli del B. Anthonio Pellegrino, Italië, 1540, HM 147, coll. Huis van het boek. Foto door The Book Photographer
Hoogtepunt: Dickens, A Christmas Carol
Het is een van de bekendste boeken uit de Britse literatuur: A Christmas Carol van Charles Dickens. Een paar dagen voor Kerstmis in 1843 verschijnt de eerste oplage van zesduizend exemplaren die binnen een week is uitverkocht. Sindsdien zijn er talloze edities van het boek gepubliceerd, maar slechts een is gebonden in donkerbruin palingleer en niet groter dan een vingerkootje. Dit miniatuurboekje, dat vanzelfsprekend slechts een fragment van Dickens’ tekst bevat, verschijnt in 2004 bij uitgeverij Miniatuur Boekbinden van Tine Krijnen in een oplage van 150 exemplaren. Het telt negen, als een harmonica gevouwen pagina’s met opspringende en bewegende figuren. De tekst, gedrukt in lettergrootte 0.5, is leesbaar met een vergrootglas, en de sluiting aan de voorzijde van het bandje bestaat volgens de uitgever uit een stukje ‘gerecycled ivoor’.
Charles Dickens, A Christmas Carol, Berkhout, Miniatuur Boekbinden Tine Krijnen, 2004, MI 332, coll. Huis van het boek
